Nền tảng pháp lý, niềm tin chính trị thực thi Net Zero

Đến nay, chúng ta đã xây dựng được những trụ cột thể chế, tạo động lực hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, phát triển kinh tế tuần hoàn,…

Trong giới doanh nghiệp, doanh nhân, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp vì sự Phát triển bền vững (VBCSD), thường được gọi với danh xưng “ông trùm bền vững”. Bởi, ông là một trong những người tiên phong và bền bỉ với mục tiêu đưa doanh nghiệp vào vị trí trung tâm của phát triển bền vững.

Gia cố trụ cột thể chế, chính sách

Thưa ông, phát triển bền vững đã trở thành vấn đề cấp bách mang tính toàn cầu. Ông nhìn nhận thế nào về chuyển động trong hệ thống chính sách của Việt Nam nhằm thúc đẩy quá trình hiện thực hóa các cam kết về Net Zero?

Thực tế, trong hơn 20 năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến đáng ghi nhận về phát triển bền vững. Cụ thể, Đảng và Nhà nước đã ban hành hàng loạt chủ trương, chính sách quan trọng thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc định hướng phát triển. Có thể kể đến: Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 3/6/2013 về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường – văn kiện nền tảng đặt ra yêu cầu chiến lược; cùng các Nghị quyết quan trọng như Nghị quyết số 55-NQ/TW về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045. Và hàng loạt nghị quyết quan trọng, trụ cột khác như: Nghị quyết số 57-NQ/ TW; Nghị quyết số 59-NQ/TW; Nghị quyết số 66-NQ/ TW; và Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân. Mới đây nhất là Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến 2030, tầm nhìn 2045 tiếp tục bổ sung trụ cột then chốt cho phát triển bền vững. Đây sẽ là những trụ cột thể chế nền tảng, tạo động lực mạnh mẽ đưa đất nước ta tiến lên trong kỷ nguyên mới, hiện thực hóa tầm nhìn Việt Nam phát triển bền vững, thu nhập cao vào năm 2045.

Triển khai đưa những định hướng quan trọng này vào cuộc sống, Chính phủ đã cụ thể hóa thành các chính sách cụ thể, như: Quyết định số 1393/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh, giai đoạn 2011-2020; Quyết định số 1658/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050; Quyết định số 622/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững; Quyết định số 896/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050.

Có thể khẳng định, hệ thống chính sách này đã tạo nên một khung khổ toàn diện, vừa mang tính vĩ mô, vừa có tác động trực tiếp đến từng lĩnh vực then chốt, từ môi trường, năng lượng, hội nhập, đổi mới sáng tạo cho đến nâng tầm khu vực kinh tế tư nhân. Đây chính là nền tảng pháp lý và niềm tin chính trị để xã hội và doanh nghiệp triển khai thực chất các hoạt động phát triển bền vững, đồng thời hội nhập sâu hơn với các chuẩn mực quốc tế.

Quan điểm của Đảng, Nhà nước rất mạnh mẽ và rõ ràng trong phát triển kinh tế tư nhân. Điều này sẽ tạo tác động thế nào đến việc thúc đẩy cộng đồng doanh nghiệp tập trung vào phát triển bền vững, thưa ông?

Nghị quyết số 68-NQ/TW đã khẳng định khu vực kinh tế tư nhân là “một động lực quan trọng nhất” của nền kinh tế. Đây là bước ngoặt có ý nghĩa đặc biệt khi khu vực này đóng góp khoảng 50% GDP và tạo ra 60-65% việc làm.

Trong bối cảnh dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, xu hướng xanh hóa và số hóa ngày càng mạnh mẽ, chủ trương mới này giúp doanh nghiệp tư nhân yên tâm hơn về quyền tài sản, tiếp cận vốn, đất đai và dữ liệu minh bạch. Từ đó, họ có thêm động lực đầu tư dài hạn, đổi mới sáng tạo và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Đặc biệt, các yêu cầu ngày càng khắt khe từ chuỗi cung ứng quốc tế về phát thải và minh bạch ESG cho thấy Nghị quyết số 68-NQ/TW không chỉ mang ý nghĩa trong nước, mà còn là “tấm hộ chiếu chính sách” giúp doanh nghiệp Việt hội nhập sâu và bền vững hơn vào thị trường quốc tế.

Đồng thời, nghị quyết đề ra yêu cầu cải cách thể chế, hoàn thiện khung pháp lý cho các mô hình kinh tế mới dựa trên công nghệ và nền tảng số, kết hợp cơ chế thử nghiệm (sandbox) nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo, số hóa và minh bạch ESG. Đặc biệt, chính sách ưu đãi mạnh mẽ về nghiên cứu và phát triển (R&D), chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, trong đó cho phép tính 200% chi phí R&D vào chi phí tính thuế, thành lập quỹ khoa học-công nghệ-đổi mới-chuyển đổi số tối đa 20% thu nhập tính thuế, đã mở rộng đáng kể dư địa tài chính để doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch, mô hình tuần hoàn và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Nghị quyết cũng nhấn mạnh phát triển tín dụng xanh, hỗ trợ lãi suất cho dự án bền vững, đa dạng hóa kênh vốn như quỹ bảo lãnh doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), cho vay dựa trên dữ liệu, cho thuê tài chính tài sản vô hình và thử nghiệm mô hình gọi vốn cộng đồng, qua đó giúp SMEs vừa tiếp cận nguồn lực trong bối cảnh chi phí vốn toàn cầu biến động.

Việc hoàn thiện khung pháp lý về sở hữu trí tuệ, rút ngắn và số hóa thủ tục bảo hộ cũng khuyến khích doanh nghiệp nội địa hóa công nghệ và xây dựng lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh phân mảnh công nghệ toàn cầu.

Nhìn chung, các điều khoản này thể hiện sự chuyển dịch từ việc chỉ thừa nhận sang bảo vệ, khuyến khích và dẫn dắt khu vực tư nhân, đặt doanh nghiệp vào trung tâm chiến lược phát triển nhanh, bền vững và hiệu quả. Trong bối cảnh hiện nay, Nghị quyết số 68-NQ/TW mang ý nghĩa quan trọng, định hình nền tảng thể chế mới, giúp doanh nghiệp Việt tăng khả năng chống chịu, nâng cấp công nghệ và hội nhập sâu rộng vào thị trường quốc tế.

Mở lối “phủ xanh” cộng đồng doanh nghiệp

Đối với cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhận thức về phát triển bền vững được chuyển hóa thành hành động như thế nào, thưa ông?

Trong 20 năm qua, nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp về phát triển bền vững đã có sự thay đổi căn bản. Trước đây nhiều doanh nghiệp chỉ coi trách nhiệm xã hội (CSR) như một hoạt động mang tính thiện nguyện, thì nay ngày càng nhiều doanh nghiệp đã xem phát triển bền vững và bộ ba tiêu chuẩn môi trường-xã hội-quản trị (ESG) là chiến lược cốt lõi.

Một số doanh nghiệp tiên phong đã thành lập ban hoặc tiểu ban ESG trực thuộc hội đồng quản trị, tiến hành kiểm kê phát thải theo chuẩn quốc tế và công bố báo cáo bền vững song song với báo cáo thường niên. Những hành động này được cụ thể hóa bằng đổi mới quy trình sản xuất, đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng, tái sử dụng nước, áp dụng vật liệu tuần hoàn và số hóa hệ thống theo dõi chỉ số môi trường, lao động…

Tuy nhiên, việc triển khai phát triển bền vững vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở nhóm SMEs, vốn chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp. Theo Báo cáo “Đánh giá mức độ thực hành kinh doanh bền vững của doanh nghiệp Việt Nam theo khung ESG năm 2024”, về mặt nhận thức, ESG vẫn là một khái niệm mới, đặc biệt đối với các SMEs. Cụ thể, trong 1.019 doanh nghiệp tham gia khảo sát, có đến 39% chưa từng nghe nói đến ESG và 62% hiện chưa nắm rõ các quy định và chính sách của Việt Nam liên quan đến ESG.

Về thực hành, các SMEs chiếm tỷ lệ cao nhất về việc chưa thực hiện báo cáo hoặc công bố thông tin liên quan đến môi trường, lần lượt là 25% và 41%. Gần 90% các SMEs không công bố thông tin liên quan đến môi trường…

Nguyên nhân chủ yếu nằm ở hạn chế về vốn, chi phí đầu tư ban đầu cao, khó tiếp cận tín dụng xanh, thiếu dữ liệu và chuẩn mực đo lường, áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe từ chuỗi cung ứng quốc tế, cùng sự thiếu đồng bộ trong thể chế hỗ trợ như thị trường carbon. Nhìn chung, khối doanh nghiệp này mới dừng lại ở sự thay đổi nhận thức, còn hành động cụ thể vẫn rời rạc và chưa tạo thành chiến lược dài hạn. Do đó, để “phủ xanh” cộng đồng doanh nghiệp, cần chính sách ưu đãi thuế, tín dụng xanh để khuyến khích đầu tư…; đồng thời thúc đẩy sự liên kết giữa doanh nghiệp lớn và SMEs trong chuỗi cung ứng xanh.

Ông vừa nhắc đến “phủ xanh” cộng đồng doanh nghiệp, vậy đâu là giải pháp cốt lõi?

Kinh nghiệm từ Hàn Quốc, Nhật Bản cho thấy khi SMEs tham gia chuỗi cung ứng xanh, họ buộc phải đổi mới và dần hình thành các chuẩn mực phát triển bền vững mới. Đáng chú ý, việc phát triển các kênh tài chính xanh, huy động vốn tư nhân và hợp tác công-tư để hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, triển khai chiến lược bền vững một cách thực chất là rất cần thiết.

Từ góc nhìn này, có thể thấy Nghị quyết số 70-NQ/ TW cũng mang lại những gợi mở quan trọng cho mục tiêu “phủ xanh” cộng đồng doanh nghiệp. Văn kiện này không chỉ nhấn mạnh việc đa dạng hóa nguồn năng lượng và thúc đẩy năng lượng tái tạo, mà còn yêu cầu nâng cao hiệu quả sử dụng, gắn phát triển năng lượng với cam kết Net Zero 2050 và phát triển khoa học-công nghệ xanh. Như vậy, Nghị quyết số 70-NQ/ TW tạo hành lang chính sách rõ ràng để doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, tiếp cận nguồn năng lượng sạch, giảm phát thải, đổi mới công nghệ và tham gia vào hệ sinh thái kinh doanh tuần hoàn. Đây chính là những điều kiện then chốt để đẩy nhanh quá trình “phủ xanh” toàn bộ cộng đồng doanh nghiệp, qua đó giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào các chuỗi cung ứng toàn cầu đang chuyển dịch theo tiêu chuẩn carbon thấp.

“Tấm hộ chiếu” hội nhập quốc tế

Vai trò “bà đỡ” của VCCI, VBCSD đối với cộng đồng doanh nghiệp trong phát triển bền vững như thế nào, thưa ông?

Trong suốt hơn một thập kỷ qua, VCCI và VBCSD đóng vai trò “bà đỡ” theo ba hướng chính: tham mưu, chuẩn hóa chính sách và chuẩn mực quản trị; cung cấp công cụ thực hành để doanh nghiệp triển khai ESG một cách đo lường được; và nâng cao năng lực, kết nối hệ sinh thái đối tác-tài chính-công nghệ. Bộ chỉ số hài lòng của khách hàng (CSI) được triển khai từ năm 2016 đã hỗ trợ hàng nghìn doanh nghiệp tự đánh giá quản trị theo chuẩn ESG và cải thiện liên tục; danh hiệu “Doanh nghiệp bền vững” được công nhận hằng năm giúp tạo chuẩn mực thị trường. Cùng với đó, các công cụ như chỉ số liêm chính doanh nghiệp và chỉ số bền vững theo ngành (SIP Index, thí điểm) giúp doanh nghiệp có thước đo chuyên sâu hơn theo đặc thù ngành. Đặc biệt, nhằm nâng cao năng lực, VCCI/VBCSD tổ chức các khóa huấn luyện ESG chuyên sâu, tư vấn xây dựng lộ trình Net Zero/kinh tế tuần hoàn, và diễn đàn cấp quốc gia để chia sẻ thực tiễn tốt, tiêu chuẩn quốc tế và yêu cầu mới của chuỗi cung ứng. Vai trò cầu nối quốc tế cũng được thể hiện qua việc kết nối doanh nghiệp với đối tác phát triển, tổ chức tài chính và tập đoàn đa quốc gia để hình thành dự án thí điểm, gói tín dụng xanh và quan hệ mua bán dài hạn.

Nhờ các hoạt động trên, doanh nghiệp không chỉ nâng cao nhận thức mà còn có lộ trình, công cụ và đối tác để biến nhận thức thành hành động cụ thể, đo lường được; đồng thời giảm rủi ro tuân thủ trong bối cảnh các tiêu chuẩn quốc tế về ESG ngày càng khắt khe.

Trong bối cảnh các tập đoàn đa quốc gia, thậm chí cả nhiều quốc gia lớn trên thế giới, đang thay đổi trong định hướng, cam kết về Net Zero, theo ông, Việt Nam cần làm gì để thích ứng?

Hiện nay, nhiều tập đoàn đa quốc gia yêu cầu nhà cung ứng có báo cáo minh bạch về phát thải và lộ trình Net Zero; đồng thời các khung chính sách quốc tế như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU) trong giai đoạn chuyển tiếp 2023- 2025, chuẩn bị áp dụng cơ chế điều chỉnh tài chính từ 2026 và CSRD với bộ ESRS đang đặt ra các chuẩn mực bắt buộc cho chuỗi cung ứng. Nhiều tập đoàn đã đưa ra yêu cầu rất cụ thể: Apple yêu cầu toàn bộ chuỗi cung ứng sử dụng 100% năng lượng tái tạo vào năm 2030; các chương trình CDP Supply Chain và hướng dẫn của SBTi buộc nhà cung ứng đặt mục tiêu giảm phát thải khoa học, công bố dữ liệu chuẩn hóa.

Đây vừa là áp lực, vì doanh nghiệp Việt phải đầu tư mạnh cho kiểm kê phát thải, công nghệ sạch và số hóa hệ thống dữ liệu, vừa là cơ hội để nâng cao năng lực cạnh tranh và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng giá trị cao. Nếu đáp ứng được, doanh nghiệp Việt có thể giữ vững vị thế, tiếp cận các đơn hàng lớn dài hạn, đồng thời nhận được các gói tài chính xanh từ định chế quốc tế. Ngược lại, nếu chậm thích ứng, nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng là rất rõ ràng.

Vì vậy, Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung pháp lý về thị trường carbon, phát triển tín dụng xanh, quỹ đầu tư xanh và hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, tiếp cận công nghệ tiết kiệm năng lượng, năng lượng tái tạo và giải pháp chuyển đổi số trong kiểm kê phát thải. Đồng thời, cần đầu tư hạ tầng dữ liệu quốc gia phục vụ báo cáo phát thải theo chuẩn quốc tế, đồng bộ với các hệ thống CBAM và CSRD. Đây sẽ là chìa khóa để Việt Nam nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, vừa giữ vững cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính, vừa tạo đòn bẩy cho doanh nghiệp phát triển bền vững.

Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, với tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước, cùng sự đồng hành của VCCI và VBCSD, doanh nghiệp Việt Nam cần coi phát triển bền vững như “tấm hộ chiếu” để hội nhập quốc tế, như “chìa khóa” mở ra cánh cửa thị trường toàn cầu để tạo ra xung lực mạnh mẽ hướng tới thúc đẩy hiện thực hóa cam kết và theo đuổi kinh doanh bền vững, kinh doanh có trách nhiệm trong tương lai, từ đó doanh nghiệp Việt Nam cùng chung tay vươn mình, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới – xanh hơn, thịnh vượng hơn, và bao trùm hơn. Chỉ có như vậy, chúng ta mới hiện thực hóa được khát vọng về một Việt Nam phát triển, hùng cường và thịnh vượng.

Trân trọng cảm ơn ông!